શહેરી જળ સંરક્ષણ: આપણા શહેરોના ભવિષ્યને સુરક્ષિત કરવું

પાણી, આપણા ગ્રહનું જીવનરક્ત, વિશ્વભરના શહેરી કેન્દ્રો માટે વધુને વધુ એક ગંભીર ચિંતાનો વિષય બની રહ્યું છે. જેમ જેમ વૈશ્વિક વસ્તી શહેરોમાં કેન્દ્રિત થાય છે અને આબોહવા પરિવર્તન તીવ્ર બને છે, તેમ તેમ ઘણા મહાનગરીય વિસ્તારોમાં શુદ્ધ પાણીની માંગ પુરવઠા કરતાં વધી રહી છે. આના કારણે આપણે આપણા શહેરી વાતાવરણમાં પાણીને કેવી રીતે જોઈએ છીએ, તેનું સંચાલન કરીએ છીએ અને તેનો વપરાશ કરીએ છીએ તેમાં મૂળભૂત પરિવર્તનની જરૂર છે. શહેરી જળ સંરક્ષણ એ માત્ર એક કિંમતી સંસાધનને બચાવવા વિશે નથી; તે આવનારી પેઢીઓ માટે આપણા શહેરોની સ્થિતિસ્થાપકતા, ટકાઉપણું અને સતત સમૃદ્ધિ સુનિશ્ચિત કરવા વિશે છે.

શહેરી જળ અછતનો વધતો પડકાર

શહેરો આર્થિક તકો અને માનવ વિકાસ માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે, જે ઝડપી શહેરીકરણ તરફ દોરી જાય છે. આ વૃદ્ધિ હાલના જળ માળખાકીય સુવિધાઓ અને સ્ત્રોતો પર ભારે દબાણ લાવે છે. શહેરી પાણીની અછતમાં અનેક એકબીજા સાથે જોડાયેલા પરિબળો ફાળો આપે છે:

• વસ્તી વૃદ્ધિ: શહેરોમાં વધુ લોકોનો અર્થ પીવાના પાણી, સ્વચ્છતા, ઉદ્યોગ અને જાહેર સેવાઓ માટે વધેલી માંગ છે.
• આબોહવા પરિવર્તન: વરસાદની બદલાતી પેટર્ન, ઊંચા તાપમાનને કારણે બાષ્પીભવનના દરમાં વધારો, અને વધુ વારંવાર અને ગંભીર દુષ્કાળ ઘણા પ્રદેશોમાં પાણીની ઉપલબ્ધતા પર નોંધપાત્ર અસર કરી રહ્યા છે.
• જૂની માળખાકીય સુવિધાઓ: જૂના શહેરોમાં લીક થતી પાઇપલાઇનો અને બિનકાર્યક્ષમ વિતરણ પ્રણાલીઓના પરિણામે પાણીનો મોટો વ્યય થાય છે, જેનો અંદાજ કુલ પુરવઠાના 20-50% જેટલો હોય છે.
• પ્રદૂષણ: ઔદ્યોગિક કચરો, કૃષિ વહેણ અને અપૂરતા શુદ્ધ કરાયેલા ગંદા પાણી દ્વારા સપાટી અને ભૂગર્ભજળના સ્ત્રોતોનું દૂષિત થવું, મોટા પ્રમાણમાં પાણીને વ્યાપક શુદ્ધિકરણ વિના બિનઉપયોગી બનાવે છે.
• બિનકાર્યક્ષમ વપરાશ: ઘરગથ્થુ આદતોથી લઈને ઔદ્યોગિક પ્રક્રિયાઓ સુધીના ઘણા શહેરી પાણીના ઉપયોગો સ્વાભાવિક રીતે બગાડયુક્ત હોય છે.

દક્ષિણ આફ્રિકાના કેપ ટાઉન જેવા શહેરોએ કુખ્યાત 'ડે ઝીરો' પરિસ્થિતિઓનો અનુભવ કર્યો છે, જ્યાં નળ સૂકાઈ જવાની અણી પર હતા, જે શહેરી જળ સંકટની કડવી વાસ્તવિકતાને ઉજાગર કરે છે. તેવી જ રીતે, મધ્ય પૂર્વના પ્રદેશો, ઓસ્ટ્રેલિયાના કેટલાક ભાગો અને દક્ષિણ-પશ્ચિમ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ વારંવાર ગંભીર પાણીની તંગીનો સામનો કરે છે.

શહેરી જળ સંરક્ષણ માટે મુખ્ય વ્યૂહરચનાઓ

શહેરી પાણીની અછતને પહોંચી વળવા માટે બહુ-આયામી અભિગમની જરૂર છે, જેમાં તકનીકી નવીનતા, નીતિગત ફેરફારો, જાહેર ભાગીદારી અને માળખાકીય સુવિધાઓના સુધારાનો સમાવેશ થાય છે. અસરકારક સંરક્ષણ વ્યૂહરચનાઓને વ્યાપકપણે નીચે મુજબ વર્ગીકૃત કરી શકાય છે:

૧. માંગ વ્યવસ્થાપન અને જળ-વપરાશ કાર્યક્ષમતા

પાણીની એકંદર માંગ ઘટાડવી એ સંરક્ષણનું સૌથી સીધું સ્વરૂપ છે. આમાં તમામ ક્ષેત્રોમાં કાર્યક્ષમ પાણીના ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપવાનો સમાવેશ થાય છે:

• રહેણાંક કાર્યક્ષમતા:
  • લો-ફ્લો ફિક્સ્ચર (ટોઇલેટ, શાવરહેડ, નળ) અપનાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવું, જે ઘરગથ્થુ પાણીનો વપરાશ 20-40% ઘટાડી શકે છે.
  • પાણી-બચત લેન્ડસ્કેપિંગ (ઝેરીસ્કેપિંગ) ને પ્રોત્સાહન આપવું જે દુષ્કાળ-સહિષ્ણુ સ્થાનિક છોડનો ઉપયોગ કરે છે, ખાસ કરીને સૂકા વાતાવરણમાં બહારના પાણીના વપરાશમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો કરે છે.
  • રહેવાસીઓને સરળ વર્તણૂકીય ફેરફારો વિશે શિક્ષિત કરવા, જેમ કે લીકને તરત જ રીપેર કરવું, ટૂંકા શાવર લેવા અને બિનજરૂરી રીતે પાણી ચાલુ ન રાખવું.
  • ટાયર્ડ વોટર પ્રાઇસિંગ સ્ટ્રક્ચર્સ લાગુ કરવા, જ્યાં વધુ વપરાશ પર વધુ દરે ચાર્જ લેવામાં આવે છે, જે સંરક્ષણને પ્રોત્સાહિત કરે છે.
• વાણિજ્યિક અને ઔદ્યોગિક કાર્યક્ષમતા:
  • મોટા વાણિજ્યિક અને ઔદ્યોગિક વપરાશકર્તાઓ માટે વોટર ઓડિટની જરૂરિયાત ઊભી કરવી જેથી બિનકાર્યક્ષમતાને ઓળખી અને સુધારી શકાય.
  • ઉત્પાદન, કૂલિંગ સિસ્ટમ્સ અને સફાઈ પ્રક્રિયાઓમાં પાણી-બચત તકનીકો અપનાવવા માટે પ્રોત્સાહન આપવું.
  • ઔદ્યોગિક સુવિધાઓમાં પાણીના રિસાયક્લિંગ અને પુનઃઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપવું, ઉદાહરણ તરીકે, કૂલિંગ ટાવર્સ અથવા બિન-પીવાલાયક પ્રક્રિયાઓ માટે શુદ્ધ કરેલા ગંદા પાણીનો ઉપયોગ કરવો.
• જાહેર ક્ષેત્રનું નેતૃત્વ:
  • નગરપાલિકાની ઇમારતો, ઉદ્યાનો અને જાહેર સ્થળો પાણી-કાર્યક્ષમ સિંચાઈ પ્રણાલીઓ અને ફિક્સ્ચરનો ઉપયોગ કરે તે સુનિશ્ચિત કરવું.
  • શહેરની તમામ કામગીરી માટે પાણી-બચત પદ્ધતિઓ અપનાવવામાં ઉદાહરણ દ્વારા નેતૃત્વ કરવું.

૨. જળ માળખાકીય સુવિધાઓ સુધારવી અને નુકસાન ઘટાડવું

શહેરી પ્રણાલીઓમાં ગુમાવાયેલું ઘણું પાણી જૂના વિતરણ નેટવર્કમાં લીકેજ દ્વારા થાય છે. માળખાકીય સુવિધાઓના અપગ્રેડેશનમાં રોકાણ કરવું નિર્ણાયક છે:

• લીક ડિટેક્શન અને રિપેર: વિશાળ શહેરી જળ નેટવર્કમાં લીકને ઝડપથી ઓળખવા અને રિપેર કરવા માટે એકોસ્ટિક સેન્સર્સ, સેટેલાઇટ ઇમેજરી અને સ્માર્ટ મીટર જેવી અદ્યતન તકનીકોનો અમલ કરવો.
• માળખાકીય સુવિધાઓનું આધુનિકીકરણ: જૂની, બગડતી પાઇપોને વધુ ટકાઉ અને લીક-પ્રતિરોધક સામગ્રીથી બદલવી.
• સ્માર્ટ વોટર ગ્રીડ: દબાણ, પ્રવાહ અને પાણીની ગુણવત્તાનું રીઅલ-ટાઇમમાં નિરીક્ષણ કરવા માટે સમગ્ર જળ વિતરણ પ્રણાલીમાં સેન્સર અને ડેટા એનાલિટિક્સનો ઉપયોગ કરવો, જે સમસ્યાઓ પર ઝડપી પ્રતિસાદ અને વધુ સારા એકંદર સંચાલનને સક્ષમ કરે છે. ઉદાહરણોમાં સિંગાપોર અને બાર્સેલોના જેવા શહેરોનો સમાવેશ થાય છે, જે સ્માર્ટ વોટર મેનેજમેન્ટમાં અગ્રણી છે.

૩. વૈકલ્પિક સ્ત્રોતો દ્વારા જળ પુરવઠામાં વધારો કરવો

જ્યારે માંગ સતત કુદરતી પુરવઠા કરતાં વધી જાય, ત્યારે પાણીના સ્ત્રોતોમાં વધારો કરવો જરૂરી બને છે:

• ગંદા પાણીનો પુનઃઉપયોગ (જળ પુનઃપ્રાપ્તિ): ગંદા પાણીને ઉચ્ચ ધોરણ સુધી શુદ્ધ કરીને બિન-પીવાલાયક ઉપયોગો (સિંચાઈ, ઔદ્યોગિક કૂલિંગ, ટોઇલેટ ફ્લશિંગ) માટે અથવા અદ્યતન શુદ્ધિકરણ પછી પીવાના હેતુઓ માટે પણ વાપરવું, જેમ કે કેલિફોર્નિયા અને ઇઝરાયેલના ભાગોમાં કરવામાં આવે છે. આનાથી શુદ્ધ પાણીના સ્ત્રોતો પરની નિર્ભરતામાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થાય છે.
• વરસાદી પાણીનો સંગ્રહ: છાપરા, શેરીઓ અને ખુલ્લી જગ્યાઓમાંથી વરસાદી પાણીને લાભદાયી ઉપયોગ માટે એકત્ર કરવું. આમાં ભૂગર્ભ સંગ્રહ ટાંકીઓ, ઇન્ફિલ્ટ્રેશન બેસિન અને નિર્મિત વેટલેન્ડ્સનો સમાવેશ થઈ શકે છે. પોર્ટલેન્ડ, ઓરેગોન જેવા શહેરોએ શહેરી ડિઝાઇનમાં વરસાદી પાણીના વ્યવસ્થાપનને વ્યાપકપણે એકીકૃત કર્યું છે.
• ડિસેલિનેશન: દરિયાઈ અથવા ખારા પાણીને શુદ્ધ પાણીમાં રૂપાંતરિત કરવું. જોકે તે ઊર્જા-સઘન છે, આ તકનીક મધ્ય પૂર્વ અને ઓસ્ટ્રેલિયા જેવા પાણીની અછતવાળા પ્રદેશોમાં દરિયાકાંઠાના શહેરો માટે મહત્વપૂર્ણ છે. પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જા સંકલનમાં પ્રગતિ ડિસેલિનેશનને વધુ ટકાઉ બનાવી રહી છે.

૪. નીતિ, શાસન અને જાહેર ભાગીદારી

અસરકારક જળ સંરક્ષણ માટે મજબૂત નીતિ માળખાં અને સક્રિય સમુદાયની ભાગીદારી જરૂરી છે:

• જળ કિંમત અને નિયમનો: પાણીના સાચા ખર્ચને પ્રતિબિંબિત કરતી કિંમત નિર્ધારણ પદ્ધતિઓ અને નવા બાંધકામો અને ઉપકરણો માટે જળ કાર્યક્ષમતાના ધોરણોને ફરજિયાત બનાવતા નિયમોનો અમલ કરવો.
• જળ-સંવેદનશીલ શહેરી ડિઝાઇન (WSUD) / ઓછી અસરવાળો વિકાસ (LID): શરૂઆતથી જ શહેરી આયોજન અને ડિઝાઇનમાં જળ વ્યવસ્થાપનને એકીકૃત કરવું. આમાં ગ્રીન રૂફ, પારગમ્ય પેવમેન્ટ્સ, રેઈન ગાર્ડન્સ અને બાયોસ્વેલ્સનો સમાવેશ થાય છે, જે વરસાદી પાણીનું સંચાલન કરવામાં, વહેણને ઘટાડવામાં અને ભૂગર્ભજળને રિચાર્જ કરવામાં મદદ કરે છે. મેલબોર્ન, ઓસ્ટ્રેલિયા જેવા શહેરો WSUD માં અગ્રેસર રહ્યા છે.
• જાહેર જાગૃતિ અભિયાનો: નાગરિકોને જળ સંરક્ષણના મહત્વ, સ્થાનિક પાણીની પરિસ્થિતિ અને પાણી બચાવવાના વ્યવહારુ માર્ગો વિશે શિક્ષિત કરવા. અસરકારક અભિયાનો સહિયારી જવાબદારીની ભાવનાને પ્રોત્સાહન આપે છે.
• ડેટા પારદર્શિતા અને દેખરેખ: પાણીના વપરાશના ડેટાને સાર્વજનિક રૂપે ઉપલબ્ધ કરાવવાથી જવાબદારીને પ્રોત્સાહન મળે છે અને વધુ સારી રીતે જાણકાર નિર્ણય લેવાની મંજૂરી મળે છે.

શહેરી જળ સંરક્ષણને આકાર આપતી નવીન તકનીકો

તકનીકી પ્રગતિઓ શહેરો પાણીનું સંચાલન અને સંરક્ષણ કેવી રીતે કરે છે તેમાં ક્રાંતિ લાવી રહી છે:

• સ્માર્ટ મીટરિંગ: ગ્રાહકો અને જળ ઉપયોગિતા બંનેને રીઅલ-ટાઇમ પાણી વપરાશનો ડેટા પૂરો પાડવો, જે વધુ સારા ટ્રેકિંગ, લીક ડિટેક્શન અને વર્તણૂકીય ફેરફારને સક્ષમ કરે છે.
• અદ્યતન જળ શુદ્ધિકરણ: મેમ્બ્રેન ફિલ્ટરેશન (રિવર્સ ઓસ્મોસિસ, અલ્ટ્રાફિલ્ટરેશન) અને એડવાન્સ્ડ ઓક્સિડેશન પ્રોસેસ જેવી તકનીકો અસરકારક ગંદા પાણીના પુનઃઉપયોગ અને ડિસેલિનેશન માટે નિર્ણાયક છે.
• AI અને મશીન લર્નિંગ: જળ વિતરણ નેટવર્કમાં માંગની આગાહી કરવા, લીક શોધવા, પમ્પિંગ કામગીરીને શ્રેષ્ઠ બનાવવા અને પાણીની ગુણવત્તાનું સંચાલન કરવા માટે અનુમાનિત વિશ્લેષણ માટે વપરાય છે.
• IoT સેન્સર્સ: પ્રવાહ, દબાણ, તાપમાન અને રાસાયણિક રચના પર ડેટા એકત્રિત કરવા માટે સમગ્ર જળ પ્રણાલીમાં તૈનાત કરવામાં આવે છે, જે અત્યાધુનિક સંચાલન પ્લેટફોર્મમાં માહિતી પૂરી પાડે છે.

કેસ સ્ટડીઝ: શહેરી જળ સંરક્ષણમાં વૈશ્વિક સફળતાઓ

વિવિધ શહેરી વાતાવરણમાંથી સફળ પહેલોની તપાસ મૂલ્યવાન આંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરે છે:

• સિંગાપોર: તેના વ્યાપક NEWater પ્રોગ્રામ માટે જાણીતું છે, જે ગંદા પાણીને પીવાલાયક ધોરણો સુધી શુદ્ધ કરે છે, અને તેના કડક જળ કિંમત નિર્ધારણ અને જાહેર જાગૃતિ અભિયાનો માટે પણ જાણીતું છે. સિંગાપોર પુરવઠાના વૈવિધ્યકરણ દ્વારા જળ આત્મનિર્ભરતાનું લક્ષ્ય રાખે છે.
• મેલબોર્ન, ઓસ્ટ્રેલિયા: વોટર-સેન્સિટિવ અર્બન ડિઝાઇન (WSUD) માં અગ્રણી, જે વરસાદી પાણીનું સંચાલન કરવા અને સિંચાઈ માટે પીવાલાયક પાણીની માંગ ઘટાડવા માટે તેના શહેરી લેન્ડસ્કેપમાં રેઈન ગાર્ડન્સ અને પારગમ્ય પેવમેન્ટ્સ જેવી ગ્રીન ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરને એકીકૃત કરે છે.
• તેલ અવીવ, ઇઝરાયેલ: ગંદા પાણીના રિસાયક્લિંગમાં વૈશ્વિક અગ્રણી છે, જ્યાં 90% થી વધુ ગંદા પાણીને શુદ્ધ કરી ફરીથી ઉપયોગમાં લેવાય છે, મુખ્યત્વે કૃષિ સિંચાઈ માટે, જે દુર્લભ શુદ્ધ પાણીના સંસાધનો પર તેની નિર્ભરતાને નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડે છે.
• ફિનિક્સ, યુએસએ: આક્રમક સંરક્ષણ કાર્યક્રમો અમલમાં મૂક્યા છે, જેમાં દુષ્કાળ-સહિષ્ણુ લેન્ડસ્કેપિંગ પ્રોત્સાહનો અને લો-ફ્લો ફિક્સ્ચરની જરૂરિયાતવાળા કડક બિલ્ડિંગ કોડ્સનો સમાવેશ થાય છે, જે દર્શાવે છે કે શુષ્ક શહેરો સ્માર્ટ વોટર મેનેજમેન્ટ સાથે કેવી રીતે સમૃદ્ધ થઈ શકે છે.

પડકારો અને આગળનો માર્ગ

સ્પષ્ટ લાભો હોવા છતાં, વ્યાપક શહેરી જળ સંરક્ષણ કાર્યક્રમોના અમલીકરણમાં અનેક પડકારોનો સામનો કરવો પડે છે:

• માળખાકીય સુવિધાઓના અપગ્રેડનો ખર્ચ: જૂની જળ પ્રણાલીઓના આધુનિકીકરણ માટે નોંધપાત્ર નાણાકીય રોકાણની જરૂર પડે છે, જે ઘણા શહેરો માટે અવરોધ બની શકે છે.
• પુનઃઉપયોગમાં લેવાયેલા પાણીની જાહેર સ્વીકૃતિ: જાહેર ધારણાને દૂર કરવી અને શુદ્ધ કરેલા ગંદા પાણીની સલામતીમાં વિશ્વાસ સુનિશ્ચિત કરવો, ખાસ કરીને પીવાલાયક પુનઃઉપયોગ માટે, એક અવરોધ રહે છે.
• નિયમનકારી માળખાં: અસરકારક જળ સંરક્ષણ નીતિઓ વિકસાવવા અને લાગુ કરવા માટે મજબૂત સરકારી પ્રતિબદ્ધતા અને અનુકૂલનશીલ નિયમનકારી પ્રણાલીઓની જરૂર છે.
• આંતર-અધિકારક્ષેત્ર સહકાર: જળ સંસાધનો ઘણીવાર રાજકીય સીમાઓને પાર કરે છે, જેના માટે વિવિધ શહેરો અને પ્રદેશો વચ્ચે સહયોગની જરૂર પડે છે.
• વર્તણૂકીય પરિવર્તન: મોટી શહેરી વસ્તીમાં પાણીના વપરાશની ઊંડી આદતો બદલવી એ એક લાંબા ગાળાનો પ્રયાસ છે જેને સતત પ્રયત્નોની જરૂર છે.

આગળનો માર્ગ એક સર્વગ્રાહી અને સંકલિત અભિગમની માંગ કરે છે. શહેરોએ પાણીને માત્ર એક ઉપયોગિતા તરીકે જ નહીં, પરંતુ તેમના સામાજિક, આર્થિક અને પર્યાવરણીય સુખાકારી સાથે ગાઢ રીતે સંકળાયેલા એક અમૂલ્ય સંસાધન તરીકે જોવું જોઈએ. આમાં શામેલ છે:

• સંકલિત જળ સંસાધન વ્યવસ્થાપન (IWRM): ઇકોસિસ્ટમની ટકાઉપણા સાથે સમાધાન કર્યા વિના આર્થિક અને સામાજિક કલ્યાણને મહત્તમ બનાવવા માટે પાણી, જમીન અને સંબંધિત સંસાધનોના વિકાસ અને સંચાલનનું સંકલન કરવું.
• 'ગ્રીન' અને 'બ્લુ' ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં રોકાણ: વધુ સ્થિતિસ્થાપક અને ટકાઉ શહેરી જળ પ્રણાલીઓ બનાવવા માટે કુદરતી પ્રણાલીઓ (ઉદ્યાનો, વેટલેન્ડ્સ) ને પરંપરાગત 'ગ્રે' ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (પાઈપો, ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન્ટ્સ) સાથે જોડવું.
• નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપવું: પાણી-બચત તકનીકો, શુદ્ધિકરણ પ્રક્રિયાઓ અને સંચાલન પદ્ધતિઓમાં સંશોધન અને વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવું.
• ભાગીદારીને મજબૂત બનાવવી: જ્ઞાન, સંસાધનો અને શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓ વહેંચવા માટે સરકાર, ખાનગી ક્ષેત્ર, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને નાગરિક સમાજ વચ્ચે સહયોગ કરવો.
• જળ શિક્ષણને પ્રાથમિકતા આપવી: શૈક્ષણિક અભ્યાસક્રમો અને જાહેર આઉટરીચ કાર્યક્રમોમાં જળ સાક્ષરતા અને સંરક્ષણ સિદ્ધાંતોનો સમાવેશ કરવો.

નિષ્કર્ષ

શહેરી જળ સંરક્ષણ ૨૧મી સદી માટે અનિવાર્ય છે. જેમ જેમ આપણા શહેરોનો વિકાસ થતો રહેશે અને આબોહવા પરિવર્તનની અસરો વધુ સ્પષ્ટ થતી જશે, તેમ તેમ સક્રિય અને નવીન જળ વ્યવસ્થાપન આવશ્યક છે. કાર્યક્ષમ તકનીકો અપનાવીને, સ્માર્ટ નીતિઓ લાગુ કરીને, સ્થિતિસ્થાપક માળખાકીય સુવિધાઓમાં રોકાણ કરીને અને સંરક્ષણની સંસ્કૃતિને પ્રોત્સાહન આપીને, વિશ્વભરના શહેરો તેમના પાણીના ભવિષ્યને સુરક્ષિત કરી શકે છે, જીવંતતા વધારી શકે છે અને બધા માટે વધુ ટકાઉ શહેરી અસ્તિત્વનું નિર્માણ કરી શકે છે. કાર્ય કરવાનો સમય હવે છે, જેથી આપણા શહેરી કેન્દ્રો માત્ર આજ માટે જ નહીં, પરંતુ આવનારા ઘણા ભવિષ્ય માટે જીવંત અને કાર્યક્ષમ રહે.